Józef „Żuk” Opalski

Po godzinach

reżyser, koneser muzyki

Prof. Józef Opalski – teatrolog, muzykolog, literaturoznawca, publicysta, reżyser teatralny, organizator festiwali, pedagog. Wykładowca na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesor krakowskiej Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie. W środowisku znany jako „Żuk”. Swoim przepastnym résumé mógłby obdarzyć kilka życiorysów.

W stowarzyszeniu ZASP od marca 2004 roku, od kilku lat Członek Zarządu Oddziału ZASP w Krakowie oraz Szef Rady Artystycznej Klubu Aktora SPATiF.

Urodził się w Krakowie, tam też skończył szkoły: podstawową, liceum ogólnokształcące, Uniwersytet Jagielloński, w Krakowie po raz pierwszy stanął na teatralnej scenie (jako dziecko grał w przedstawieniach Teatru im. Słowackiego).

W Żuku od wczesnych lat tliła się miłość do literatury, muzyki i teatru, konkurowały one ze sobą nieustannie, a on nie chcąc żadnej porzucić, służył i służy im wszystkim na różne sposoby: reżyserując, pisząc, ucząc, organizując i udzielając się, bo i praca społeczna również nie jest mu obca. I tak jego pasje połączyły się ze spełnieniem zawodowym, co rzadko się zdarza.

Od roku 1976 jest profesorem w krakowskiej AST im. Stanisława Wyspiańskiego na Wydziale Reżyserii Dramatu i Wydziale Aktorskim. Tam też założył specjalizację wokalno-aktorską i – pierwszą w Polsce! – reżyserię teatru muzycznego. Prowadził zajęcia z teatru współczesnego na Wydziale Reżyserii Radiowej i Telewizyjnej w Katowicach a także przez dwa lata (1980-82) był wykładowcą języka polskiego na uniwersytecie w Neapolu (od tego czasu Włochy uważa za drugą ojczyznę). Prowadził również wykłady na UCLA w Los Angeles na temat współczesnego teatru europejskiego oraz w Szkole Teatralnej Paolo Grassi w Mediolanie – na temat polskiego teatru współczesnego.

W roku 1990 wymyślił Festiwal Mrożka w Krakowie, którego był dyrektorem naczelnym i artystycznym, potem był dyrektorem artystycznym Europejskiego Miesiąca Kultury (1992), dyrektorem 5. Festiwalu Teatrów Unii Europy (Kraków 1996), dyrektorem programowym festiwalu „Kraków 2000”, dyrektorem artystycznym festiwalu „Dedykacje” (festiwal odbywa się od 2004 roku, w cyklu dwuletnim). Był członkiem Rady Programowej Teatru Rozrywki w Chorzowie (od 2000), a także współgospodarzem Krakowskiego Salonu Poezji w Teatrze im. Juliusza Słowackiego (od 2002).

Od zawsze lubiany, podziwiany, jednak jak sam mówi, nie byłoby tego gdyby nie jego wielcy nauczyciele i przyjaciele.

Uniwersyteckimi mistrzami byli profesorowie Kazimierz Wyka i Jan Błoński.

Na jego życiu zawodowym, twórczym i prywatnym bardzo zaważyły przyjaźnie z Tadeuszem Łomnickim, Marią Bojarską, Ewą Demarczyk, Sławomirem Mrożkiem, Janem Kottem, Anną Polony, Andrzejem Sewerynem, Gustawem Herlingiem-Grudzińskim, Milvą, Giorgio Strehlerem.

Teatru uczył się od najlepszych – Konrad Swinarski i Jerzy Jarocki to jego teatralni mistrzowie.

Jak sam twierdzi, dzięki pracy ze studentami, poprzez ich odczuwanie sztuki, nie traci kontaktu ze współczesnością. Ale sam daje im bardzo wiele, jest pedagogiem wymagającym i bardzo studentom oddanym, dzieli się z nimi swoimi pasjami, otwiera im oczy i uszy, i budzi w nich wrażliwość na literaturę, muzykę, teatr, ciekawość świata i ludzi, bez czego prawdziwej sztuki nie można tworzyć.

Bez teatru żyć nie może! Nie tylko bacznie go obserwuje, ocenia, przemierza nieraz tysiące kilometrów, aby zobaczyć jakieś wydarzenie artystyczne, ale też jest w środku tej twórczej maszynerii – reżyseruje. Jego widowiska z tekstami Bertolta Brechta i muzyką Kurta Weilla zachwycały teatralnością, muzyką, interpretacją słowa. Gdyby przytoczyć tu kompletną listę reżyserowanych przez niego spektakli, to przeważającą pozycję zajęłyby właśnie spektakle muzyczne. Jeżeli sam nie reżyseruje, to często „służy” zaprzyjaźnionym reżyserom swą muzyczną erudycją, a także ogromną, gromadzoną od dziesiątków lat płytoteką, tworząc opracowania muzyczne do ich spektakli. W jego theatrum spotykamy nie tylko utwory z definicji przeznaczone na scenę. Jego aktywny udział w Krakowskim Salonie Poezji jest niezbitym dowodem wrażliwości na poezję i troski o to, by mogła się stać udziałem wszystkich. To jeszcze jedna jego ważna cecha – pragnie, aby ludzie uczestniczyli w pięknych artystycznych wydarzeniach. Może nawet z naiwnością dziec
ka wierzy, że prawdziwa sztuka uszlachetnia.

W ostatnich latach mniej pisze tekstów krytycznych o teatrze, bo poprzez aktywne uczestnictwo w jego tworzeniu sam stał się przedmiotem krytyki. Natomiast trzeba pamiętać, że na liście różnych jego prac literackich ważne miejsce zajmują przekłady z francuskiego (m.in. poetyckie przekłady tekstów piosenek Edith Piaf) i włoskiego (np. Ąffabulazione P.P. Pasoliniego). Od lat pasjonuje się muzyką, jest zdeklarowanym audiofilem. Jego płytami jak i pozycjami w życiorysie mógłby obdarzyć wielu. Jak pisze w artykule w Dzienniku Polskim :

„Najpierw była „Rewia piosenek” nieocenionego Lucjana Kydryńskiego. To dzięki niemu nauczyłem się odróżniać w piosence to, co piękne i fascynujące od popłuczyn rozrywkowych (które służą, no powiedzmy, zabawie), to, co ma znamiona prawdziwej sztuki od bylejakości, która tak dziś w modzie. To właśnie w „Rewii piosenek” usłyszałem po raz pierwszy Edith Piaf, Brela, Milvę… i – Earthę Kitt”.

Kto zna „Żuka” ten wie, że to stałe miłości Mistrza. Kocha muzykę z wzajemnością, musicale, piosenka aktorska, muzyka klasyczna to tylko niektóre z fascynacji. Ściana z regałami niemal ugina się pod ciężarem płyt z muzyką najwyższej próby, często już nigdzie niedostępnej. I tak naprawdę nie wie nikt, czy to ta muzyka, czy inne pasje i zainteresowania Profesora dodają mu wciąż tyle pozytywnej energii do życia, ludzi i sztuki, której nie tylko jest biernym kontestatorem ale i jej ogromną częścią.

Nagrody i wyróżnienia:

Złoty Krzyż Zasługi
Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2006)
Złoty Laur za mistrzostwo w sztuce
Nagroda Fundacji im. Karola Szymanowskiego
Nagroda Ministra Szkolnictwa Wyższego (dwukrotnie, za książki „Chopin i Szymanowski w literaturze dwudziestolecia międzywojennego” i „Rozmowy o Konradzie Swinarskim i «Hamlecie»”)
Nagroda Miasta Krakowa (2011)

Polecamy także artykuły o muzyce Józefa Opalskiego: